Η ζωή χωρίς παιδιά είναι καλύτερη;

Όταν ένας άνδρας λέει ότι δεν αντέχει τα παιδιά, το βρίσκουμε αστείο. Να, όπως αυτό το σχόλιο του Τζορτζ Κλούνεϊ: «Και μόνο ένα παιδί που τρέχει πάνω-κάτω στη βίλα μου με εκνευρίζει, οπότε, όχι, μάλλον δεν είμαι υποψήφιος για πατέρας της χρονιάς. Εξάλλου, αν θελήσω μια μεγάλη οικογένεια μπορώ πάντα να καλέσω τον Μπραντ και την Άντζι να έρθουν να μείνουν μαζί μου μερικές μέρες, απλώς για να μου υπενθυμίσουν γιατί είμαι τόσο ευτυχισμένος χωρίς παιδιά». Έστω τώρα ότι αυτό το έχει πει μια γυναίκα. Όχι μια ανώριμη 20χρονη που έχει όλο τον καιρό μπροστά της να αλλάξει γνώμη αλλά μια γυναίκα που πλησιάζει ή έχει περάσει τα 40. Μια γυναίκα που απορρίπτει ίσως την τελευταία, μοναδική ευκαιρία της να γίνει βιολογική μητέρα ενός μωρού. Και πες ειλικρινά: πόσο επικροτείς την απόφασή της; Ακριβώς. Ακόμα και η πιο μοντέρνα κοινωνία δεν τρέφει ιδιαίτερη συμπάθεια για την εκούσια άτεκνη. Αν και τα νέα δημογραφικά στοιχεία λένε ότι σύντομα δεν θα είναι μόνη: είτε το επέλεξε συνειδητά είτε όχι, μία στις πέντε από εμάς δεν θα έχει απογόνους.

Οι περισσότεροι έχουμε φίλες ή συγγενείς που βρίσκονται στα τελειώματα της αναπαραγωγικής ηλικίας τους και δεν έχουν γίνει μητέρες. Το 20% των γυναικών σήμερα δεν έχει παιδιά και ο αριθμός προβλέπεται να μεγαλώνει χρόνο με το χρόνο. Πρόσφατη έρευνα στη Γερμανία έδειξε ότι μία στις πέντε γυναίκες μεταξύ 40 και 44 χρόνων δεν έχει απογόνους και ότι πολλές από τις νεότερες που είναι ανάμεσα στα 30 και στα 34 δεν θα αποκτήσουν ποτέ. Κάποιες επειδή προσπάθησαν και δεν μπόρεσαν, άλλες επειδή δεν πρόλαβαν και ορισμένες επειδή δεν ήθελαν.

Το κίνημα Childless by Choice συσπειρώνεται και αποκτά όλο και περισσότερα μέλη, που προτιμούν μάλιστα τον όρο childfree (απαλλαγμένη από παιδιά. Η λέξη έγινε ήδη λήμμα στη wikipedia και εξώφυλλο και κεντρικό ρεπορτάζ σε πρόσφατο TIME («Η ζωή χωρίς παιδιά: όταν το να έχεις τα πάντα σημαίνει να μην έχεις παιδιά).

ΧΩΡΙΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ

Ήδη το 2001 το βιβλίο της Μάντλιν Κέιν The Childless Revolution μιλούσε για την ταχύτερα ανερχόμενη δημογραφική ομάδα εδώ και δεκαετίες: το 42% του θηλυκού πληθυσμού ήταν άτεκνο. Οι λόγοι: ο έλεγχος γεννήσεων, ο γάμος σε μεγαλύτερη ηλικία και τα ζευγάρια που κάνουν και οι δύο καριέρα. «Παρ’ ότι αυτές οι γυναίκες επαναπροσδιορίζουν συθέμελα τη θηλυκότητα σήμερα, είναι θύματα παρεξήγησης. Είτε έχουν παραμείνει χωρίς παιδιά από επιλογή είτε από τύχη, εισπράττουν άλλοτε οίκτο, άλλοτε αποδοκιμασία και σπανίως ερωτώνται ευθέως για την ατεκνία τους. Σαν τον ελέφαντα στο δωμάτιο, η ατεκνία παραμένει ταμπού», έγραφε η Κέιν.

Η δημοσιογράφος του Observer Πόλι Βερνόν μίλησε ευθέως γι’ αυτό το ταμπού όταν πριν από τρία χρόνια (στα 38 της) εξηγούσε γιατί από μικρό κορίτσι δεν είχε νιώσει ποτέ καμία επιθυμία να γίνει μαμά ούτε επρόκειτο. Το άρθρο της Γιατί δεν θέλω ένα μωρό στο αμερικανικό Marie Claire είναι ένα καλογραμμένο μανιφέστο της εκούσια άτεκνης που ξεκινάει με την αφήγηση ενός περιστατικού σε ένα μπαρ μετά τη δουλειά, όταν η Βερνόν γκρινιάζει σε κάποιο γνωστό της για τον επιπλέον φόρτο εργασίας που επωμίστηκε επειδή μια κοπέλα από την ομάδα της λείπει με άδεια τοκετού. Ο άνδρας αστειεύεται πως «αυτό είναι ok, κάποια θα το κάνει αργότερα και για σένα», για να λάβει την αποστομωτική απάντηση της αρθρογράφου «όχι, δεν είναι ok γιατί εγώ δεν θέλω παιδιά». Ακολουθεί μια έντονη συζήτηση κατά την οποία ο άνδρας είτε προσπαθεί να την πείσει ότι σε λίγα χρόνια θα βγει από αυτήν τη φάση και τότε θα είναι πολύ αργά για να αλλάξει γνώμη είτε να ανακαλύψει εκείνο που ενδεχομένως την τραυμάτισε στην παιδική της ηλικία ώστε να μη θέλει να γίνει μητέρα. (Η Έλεν Μίρεν είχε πει ότι ο λόγος που δεν έκανε παιδιά ήταν το σοκ που έπαθε μικρή όταν είδε στην τηλεόραση ένα ντοκιμαντέρ με τη ρεαλιστικότατη βιντεοσκόπηση ενός τοκετού). Αλλά ο άνδρας στο μπαρ αποτυγχάνει. Η απόφασή της είναι σταθερή εδώ και τρεις δεκαετίες. «Οι πρώτες σκέψεις για την αναπαραγωγή ήταν κάτι σαν «ναι, καλή είναι, αν σου αρέσουν αυτού του είδους τα πράγματα». Ήμουν 7 χρόνων και ήξερα ότι δεν προοριζόμουν για τη μητρότητα, ότι δεν θα γίνω και δεν πρέπει ποτέ να γίνω μητέρα. Όχι με ένα θλιβερό, αρνητικό τρόπο αλλά με ένα χαρούμενο και αυτοδύναμο. Με έναν απελευθερωτικό τρόπο», γράφει. Και συνεχίζει: «Καθώς μεγάλωνα, μεγάλωνε και αυτή η πεποίθησή μου. Μέχρι την εφηβεία μπορούσα να σου απαριθμήσω στατιστικά στοιχεία για τις καταστροφικές συνέπειες που θα είχαν τα παιδιά στην καριέρα μου, στα οικονομικά μου, στην κοινωνική ζωή μου και στο σώμα μου. Αν και για να είμαι ειλικρινής κανένας από αυτούς τους παράγοντες δεν ήταν, ούτε είναι, τόσο καθοριστικός στην απόφασή μου να παραμείνω άτεκνη όσο το ενστικτώδες αίσθημά μου ότι απλά δεν θέλω παιδιά». Σημειωτέον ότι η Βερνόν είναι μια λεπτή, εμφανίσιμη γυναίκα που δηλώνει ευτυχισμένη στη σχέση της και ότι έχει βρει το δικό της κ. Τέλειο, ο οποίος αποδέχεται την απόφασή της.

ΔΥΟ ΕΙΝΑΙ ΑΡΚΕΤΟΙ

Η ιδέα ότι η άτεκνη γυναίκα είναι μια εκκεντρική καλλιτέχνις που ζει με 20 γάτες, μια στριμμένη γεροντοκόρη ή μια καταθλιπτική χωρισμένη είναι όπως φαίνεται άλλη μία ετεροχρονισμένη εικόνα (μάλιστα ένα στοιχείο είναι ότι οι άνδρες χωρίς παιδιά είναι πιο πιθανό να βιώσουν κατάθλιψη απ’ ό,τι οι γυναίκες στην ίδια κατάσταση, ενώ νιώθουν επίσης περισσότερο απομονωμένοι, θυμωμένοι και θλιμμένοι αν δεν τα αποκτήσουν).

Στο πρόσφατο Two is Enough: A Couple’s Guide to Living Childless by Choice η επί 16 χρόνια παντρεμένη Λόρα Σκοτ αναλύει όλες τις παραμέτρους της ζωής της χωρίς παιδιά αλλά σε έναν ευτυχισμένο γάμο. Καθώς και το πόσο την αντιμετωπίζουν ως κάποια ανωμαλία της φύσης: «…ορισμένοι πίστευαν πως παρέμεινα άτεκνη γιατί ήμουν εγωίστρια, ανώριμη, τεμπέλα, υλίστρια ή γιατί μισούσα τα παιδιά -κανένα από τα οποία δεν είναι καλό και όλα είναι σε πλήρη αντίθεση με το πώς βλέπω τον εαυτό μου… Ήμουν ένα φρικιό; Ήμουν εξελικτικά ανάπηρη, προσκολλημένη σε κάποιου είδους κατάσταση σαν τον Πίτερ Παν; Είχα υποχρέωση να τεκνοποιήσω;

»Σίγουρα δεν παρέμεινα άτεκνη επειδή ήθελα να ξοδεύω τα λεφτά μου σε αυτοκίνητα και διαμάντια αντί σε κούνιες και πάνες. Παρέμεινα άτεκνη επειδή υπήρχαν τόσο πολλά πράγματα στη ζωή μου που απολάμβανα και τόσο πολλά που ακόμα ήθελα να κάνω, εμπειρίες που ένιωθα ότι θα έπρεπε να αναβάλω ή να ξεχάσω αν έκανα παιδιά.

»Υπήρχαν πολλοί λόγοι που δεν ήθελα να γίνω μητέρα. Ήμουν ευχαριστημένη χωρίς παιδιά. Εκτιμούσα το χρόνο, την ελευθερία και την ανεξαρτησία μου. Αγαπούσα το γάμο μου και το ειρηνικό, ήσυχο σπιτικό μου. Όμως αναρωτιόμουν: είμαι μόνη σε αυτό; Γιατί άλλοι άνθρωποι παίρνουν την απόφαση να μην κάνουν παιδιά; Είναι στ’ αλήθεια μια επιλογή ή απλά έτσι τυχαίνει;» Αφού διερωτήθηκε, η Σκοτ ξεκίνησε το The Childless Project και την έρευνα σε δεκάδες άτεκνα ζευγάρια που οδήγησε στο βιβλίο της.

ΟΛΑ ΓΙΑ ΜΕΝΑ

Η άρνηση να θυσιάσουν την ανεξαρτησία τους και τις ενήλικες απολαύσεις είναι συνήθως ο κυρίαρχος λόγος που οι άνθρωποι σήμερα καθυστερούν την απόφαση να κάνουν παιδιά. Και οι οποίοι διατηρούν ένα υψηλό βιοτικό επίπεδο, σύμφωνα με έρευνες όπως της Σούζαν Λανγκ στο Women Without Children. Αφού πήρε συνεντεύξεις από 63 λευκές, μορφωμένες γυναίκες της μεσαίας τάξης μεταξύ 36 και 100 ετών, η Λανγκ κατέληξε ότι η αποζημίωση για το ότι αυτές ήταν άτεκνες υπερέβαινε την απώλεια: οι γυναίκες χωρίς παιδιά ζούσαν «πλούσια και γεμάτη ζωή». Μια μητέρα αφιερώνει συνολικά τρεις μήνες κάθε έτους από το χρόνο της στη φροντίδα των παιδιών της.

Οι childfree γυναίκες, από την άλλη, αφιερώνουν το χρόνο και τα χρήματά τους στον εαυτό τους, στο networking, σε ταξίδια, στη φροντίδα κατοικίδιων, απολαμβάνουν μια εξαιρετικά ζεστή σχέση με το σύντροφό τους και συνεχίζουν ανενόχλητες την προσωπική τους κοινωνική και επαγγελματική εξέλιξη. Όπως και να το κάνεις, η Τζένιφερ Άνιστον έχει πια καλύτερο σώμα από πολλές συνομήλικες και νεότερές της και άπειρο χρόνο για γιόγκα.

Η έρευνα της Λανγκ μας λέει ακόμα ότι πάνω από το 15% των γυναικών που βρίσκονται τώρα σε γόνιμα χρόνια θα μείνουν άτεκνες για διάφορους λόγους: υπογονιμότητα (όταν το αποφασίζεις είναι αργά), καθυστερημένους ή αποτυχημένους γάμους (όταν έχεις βρει αυτόν που ψάχνεις είναι αργά), έλλειψη γονεϊκού ενστίκτου (ο τρόπος ζωής των σημερινών 30άρηδων μοιάζει με παρατεταμένη εφηβεία), οικονομικές δυσκολίες (περίπου το 30% ενός ετήσιου εισοδήματος καταναλώνεται για τις ανάγκες ενός παιδιού), απαιτητικές καριέρες (το 60% των υψηλόβαθμων γυναικών-στελεχών είναι άτεκνες σε αντίθεση με το 10% των ανδρών!).

ΚΑΛΥΤΕΡΑ ΝΑ ΜΑΣΑΣ

Έχοντας μόλις γεννήσει τη δεύτερη κόρη μου μου είναι αδύνατο να καταλάβω πλήρως τι ωθεί μια γυναίκα να αρνείται ολωσδιόλου αυτή την αποκαλυπτική εμπειρία. Μπορώ όμως να ταυτιστώ μαζί της αν θυμηθώ την όχι και τόσο μακρινή εποχή πριν γίνω μητέρα. Όταν στα εστιατόρια και στις παραλίες απέφευγα να κάθομαι δίπλα σε οικογένειες με παιδάκια. Όταν η μητρότητα έμοιαζε σαν κάτι που είναι φτιαγμένο για τους άλλους αλλά όχι -ακόμα- για μένα. Όταν η ιδέα του να είσαι υπεύθυνος για έναν άνθρωπο για πάντα μου έκοβε τα γόνατα.

Εκείνο που ξέρω τώρα και δεν ήξερα τότε είναι πως ακόμα και όταν γίνεσαι μητέρα δεν μεταμορφώνεσαι ξαφνικά σε Μαίρη Πόπινς. Εξακολουθείς να αποφεύγεις τις φασαριόζικες οικογένειες σε δημόσιους χώρους και να μην αντέχεις τα παιδιά των άλλων, ακόμα και των φίλων σου. Το αν συμπαθείς τα παιδιά δεν είναι κριτήριο για να γίνεις γονιός ή όχι. Γιατί το δικό σου θα το λατρεύεις με πάθος

Εκείνο που επίσης ξέρω είναι το παράδοξο πως όσο και αν από μέσα μου εύχομαι στις αγαπημένες childfree ή childless φίλες μου να αποκτήσουν ένα μωρό, γιατί είμαι 100% σίγουρη ότι θα τις κάνει ευτυχισμένες, ταυτόχρονα η ιδέα μου για ένα διασκεδαστικό βράδυ είναι η παρέα ανθρώπων που δεν είναι ακόμα γονείς (και φιλενάδων που οι πιθανότητές τους να γίνουν μητέρες λιγοστεύουν μέρα με τη μέρα επικύνδυνα). Είναι διαθέσιμοι, με περισσότερη ενέργεια από μένα και μιλούν για πράγματα που μου έχουν λείψει. Επίσης, δεν μπορώ εδώ να μην ομολογήσω την κρυφή μου ζήλεια όταν βλέπω chlidfree γνωστούς μου να διαπρέπουν στις καριέρες τους, στο networking ή σε οτιδήποτε εξακολουθούν να κάνουν τέλεια, αφιερώνοντας το 100% του χρόνου τους και της ενέργειάς τους. Ξέρω ότι δεν θα μπορέσω να το κάνω για πολύ καιρό ακόμη, όχι όσο ένα μωρό ή ένα νήπιο κλαίει, γκριάζει ή με χρειάζεται κάθε φορά που προσπαθώ να γράψω κάτι έξυπνο στο status update μου.

Βέβαια, ο ελέφαντας στο δωμάτιο παραμένει. Η καθόλου κομψή -αν την οπτικοποιήσεις- ερώτηση προς φιλικά ζευγάρια «έχετε βάλει μπροστά για παιδί;» ή η παρότρυνση «άντε, μην περιμένετε» κρύβει την πραγματική απορία «δεν καταλαβαίνω γιατί δεν θέλεις να κάνεις παιδί» ή την ειλικρινή σκέψη «πόσο λυπάμαι που δεν θα κάνεις παιδί».

Ωστόσο μια μεγάλη γκάμα από αδιακρισίες και εντελώς ανόητες συμβουλές ξεστομίζεται καθημερινά από γονείς απέναντι σε άτεκνους γνωστούς και φίλους. Για παράδειγμα: «Χαλάρωσε. Όταν σταματήσεις να αγχώνεσαι, θα μείνεις αμέσως έγκυος». «Η χαλάρωση δεν βοηθάει όταν έχουμε να κάνουμε με κάποιο παθολογικό πρόβλημα σύλληψης», λέει η μπλόγκερ σχετικών θεμάτων Λόρι Λιρόι και συγγραφέας του The Inadequate Conception-from Barry White to Blastocytes.